Η αρπαγή του …λουκάνικου

            

Κορυφαίο πολιτιστικό γεγονός για το Παλαιόκαστρο Χαλκιδικής από πολύ παλιά είναι “Οι Φωταροί”. Παραμονή αλλά και ανήμερα των Θεοφανείων, πραγματοποιείται εδώ και χρόνια, ένα έθιμο με μορφή δρώμενου, που ίσως είναι και μοναδικό, όσον αναφορά το εθιμοτυπικό του, στον ελληνικό χώρο. Την ονομασία του την οφείλει στην ημέρα που πραγματοποιείται. Στην ημέρα των Φώτων.

 ΠΡΟΣΩΠΑ ΤΟΥ ΕΘΙΜΟΥ

Ο “Βασιλιάς”, ο “Μάγειρας”, οι “Φωταροί”.

ΤΟ ΧΡΟΝΙΚΟ ΤΟΥ ΕΘΙΜΟΥ

 Την παραμονή των Φώτων και αφού νυχτώσει μαζεύονται οι Φωταροί  στην εκκλησία του χωριού, στον Άγιο Αθανάσιο. Αφού χτυπήσουν την καμπάνα, ορκίζεται ο “βασιλιάς”. Η “ορκωμοσία” είναι απλή και συμβολική. Μπροστά στην εικόνα του Αγίου κάνει τρεις μετάνοιες για να πάρει την ευλογία του. Ο “βασιλιάς” είναι αυτός  που θα φορέσει την παραδοσιακή κάπα των βοσκών και τα κουδούνια, θα κρατάει την μεγαλύτερη μαχαίρα και θα σύρει το χορό την άλλη μέρα.. Από αυτήν την στιγμή αρχίζει ουσιαστικά το έθιμο. Στη συνέχεια όλοι οι Φωταροί γυρίζουν τα σπίτια του χωριού λέγοντας το τραγούδι-κάλαντα των Φώτων. Αυτά έχουν τις ιδιαιτερότητές τους, αφού υπάρχει τραγούδι για κάθε μέλος της οικογένειας.. Παλιότερα το πρώτο τραγούδι το λέγανε και στην εικόνα του Αϊ-Θανάση.

Υπάρχει τραγούδι, α) για τον ”άρχοντα και την αρχόντισσα” δηλαδή τον νοικοκύρη του σπιτιού και τη σύζυγό του, β) για τον “λεβέντη” δηλαδή για το ελεύθερο αγόρι του σπιτιού, γ) για την “κόρη” την ελεύθερη κοπέλα, δ) το “αστρούδι” δηλαδή το  μικρό παιδί της οικογένειας, ε) για την “πόζα” δηλαδή τη χήρα γυναίκα, στ) για τον “παπά” του χωριού και ζ) τέλος όλα τα κάλαντα τελειώνουν με τα “σπίτια” το τραγούδι της ευημερίας του κάθε νοικοκυριού. Βέβαια όπως είναι φυσικό, ανάλογα με τα άτομα της οικογένειας λέγονται και οι  ανάλογες στροφές του τραγουδιού.

 Σε κάθε σπίτι η νοικοκυρά έχει ετοιμάσει τα απαραίτητα κεράσματα για τους Φωταρούς. Υπάρχει παντού ένα ποτήρι τσίπουρο καθώς και μεζέδες, αλλού νηστίσιμους μιας και είναι μέρα νηστείας  και αλλού λουκάνικο και χοιρινό από το γουρούνι που σφάχτηκε τα Χριστούγεννα. Το τσίπουρο είναι απαραίτητο για να ζεστάνει τους Φωταρούς σε μια τόσο κρύα νύχτα, αλλά και να τους ευθυμήσει κατά τη διάρκεια της επίσκεψής τους  από σπίτι σε σπίτι.. Την ημέρα των Φώτων, όταν σχολάσει η εκκλησία και έχει γίνει ο αγιασμός των νερών, πηγαίνουν και στο σπίτι του παπά του χωριού, για τον οποίο υπάρχει ιδιαίτερο τραγούδι.

  ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΟΥ ΔΡΩΜΕΝΟΥ

Πρωταγωνιστής όλου του δρώμενου είναι ένα λουκάνικο.. Την ημέρα λοιπόν των Φώτων γύρω στο μεσημέρι, στην κεντρική πλατεία, στην μέση του χορού μπήγεται ένα  μικρό κοντάρι, που πάνω του είναι δεμένο το λουκάνικο και γύρω από αυτό αρχίζουν τον χορό οι Φωταροί που κρατάνε μεγάλες ξύλινες μαχαίρες. Μέσα στον χορό και δίπλα στο λουκάνικο στέκεται ο “μάγειρας”. Σκοπός του εθίμου: Όποιος θέλει από τον κόσμο που παρακολουθεί, προσπαθήσει να πάρει το λουκάνικο. Από την άλλη μεριά, με δυνατά χτυπήματα, οι Φωταροί και ο μάγειρας φυλάνε το λουκάνικο και δεν επιτρέπουν να το πάρουν. Όπως καταλαβαίνετε, κεντρικό “πρόσωπο” του εθίμου είναι το λουκάνικο ! Αυτός που θα καταφέρει τελικά να το πάρει, θα είναι ο καλότυχος της χρονιάς. Όταν τελικά συμβεί αυτό οι μαχαίρες πετιούνται στη μέση του χορού, (παλιότερα τις πετούσαν ξοπίσω από αυτόν που είχε πάρει το λουκάνικο και έτρεχε μακριά) και ο χώρος είναι έτοιμος για να δεχθεί όλους τους παρευρισκόμενους.. Σε όλη τη διάρκεια του γλεντιού μοιράζεται στους καλεσμένους άφθονο κρασί και λουκάνικα.

 ΚΑΤΑΓΩΓΗ  ΤΟΥ  ΕΘΙΜΟΥ

Τέτοιου είδους έθιμα-δρώμενα έχουν τις ρίζες τους στις διονυσιακές τελετές της αρχαίας Ελλάδας.. Οι Φωταροί του Παλαιοκάστρου Χαλκιδικής με το γενικότερο τελετουργικό πλαισίωμα, είναι μια τοπική παραλλαγή του εθίμου των μεταμφιέσεων του Δωδεκαημέρου, με άμεση αναγωγή σε στοιχεία του Διονυσιακού λατρευτικού κύκλου.. Το ότι δηλαδή ο  “Βασιλιάς” φοράει ταλαγάνι, οι κουδούνες και το μαξιλάρι-καμπούρα, ο “Μάγειρας” ντυμένος τσολιάς, οι μιμητικές κινήσεις των Φωταρών, το κέντρο του ενδιαφέροντος να είναι ένα λουκάνικο, τα κεράσματα, τα πειράγματα, ο χορός, οι ευχές και τέλος η ενεργή συμμετοχή του κόσμου, είναι πυρήνας πολλών αγροτικών τελετουργιών που έχουν ως κύριο σκοπό την καλοχρονιά και συμβολίζουν το ξύπνημα και την αναγέννηση της γης ενόψει της άνοιξης που έρχεται.. Όπως συμβαίνει σε πολλές περιοχές και περιπτώσεις όλα αυτά τα ειδωλολατρικά έθιμα δεν μπόρεσαν να σβηστών από την χριστιανική θρησκεία γιατί ήταν πολύ βαθιά ριζωμένα μέσα στην ζωή των ανθρώπων, κυρίως των αγροτικών περιοχών. Έτσι λοιπόν τα ενσωμάτωσε μέσα σε αυτήν. Γι’ αυτό βλέπουμε και τους Φωταρούς να αρχίζουν από την εκκλησία προσκυνώντας την εικόνα του αγίου και να τελειώνουν με το σπίτι του παπά.

 

 (Θανάσης Γραμμένος)

 

DSC_1852
DSC_1838